Matbaa, baskıda önemli yere sahip bir ürün. Bu konu ile beraber sizler için matbaacılık tarihi ile ilgili bilgiler paylaşmak istiyoruz.
Pek çok baskı tekniği ve ürünü bulunuyor. Basit baskılar için yazıcı kullanılır. Daha kaliteli baskılar için ise daha büyük baskı makinelerine yer verilir. Bunun yanı sıra insanların değerlendirmesi adına karşımıza matbaalar çıkar. Matbaalar, özellikle kitap ve dergi baskısı gibi daha büyük işlemlerde kullanılır.
Matbaa
Matba, görüntü ve metinlerin kağıt gibi yüzeylere baskılanması ve çoğaltılması için kullanılan bir ürün. Matbaa, pek çok amaçla tercih edilebilir. Bunlardan birisi kitap basımı. Günümüzde gördüğümüz birçok kitap matbaa sayesinde basıldı. Ayrıca dergi ve broşür gibi ürünler de matbaa yardımıyla basılabilen şeyler olmakta. Özetle matbaa, teknolojide önemli bir role sahip.
Matbaacılık Tarihi
Matbaa, milattan önce 13. yüzyıldan günümüze kadar geniş bir tarihe sahip bir teknik ve makine. Tarihi incelediğimizde ilk adımların Çinliler tarafından atıldığı görülüyor. Milattan önce 13. yüzyılda Çinliler belgeleri damgalamak için mühürlere yer veriyordu. Tarihin biraz daha derinliklerine indiğimizde mühürleme işleminin milattan önce 1600’lü yıllarda da yapıldığı görülüyor.
Milattan sonra 593 yılında yine Çin’de ağaç oyma tekniği kullanılarak ilk matbaa üretildi. 8. yüzyıla gelindiğinde ise ilk gazete basıldı. 800’lü yıllarda ise Çin, ilk basılı kitabı oluşturarak tarihe geçti. Buna ek olarak bu kitabın İngiliz Kütüphanesi sınırları içerisinde bulunduğunu açıklayalım.
Sizlere matbaacılık tarihi anlatımı yaparken matbaanın batıya doğru yayılmasını da anlatmalıyız. 9. yüzyılı incelediğimizde Uygurların Çinlilerden matbaa aldığı görülüyor. Uygurlar, bu şekilde baskı tekniği kullanmaya başlıyor. Bunun yanı sıra Mısır’da ise 300’lü yıllarda ağaç oyma kalıplarla baskı yapıldığı görülüyor. Bu baskıların Çin’den buraya ulaşıp ulaşmadığı ise uzmanlar arasında tartışılan bir olay.
Arap dünyasını incelediğimizde ise bu bölgede dualar için blok baskıların yapıldığı ön plana çıkıyor. Özellikle 9. yüzyıldan sonra bu alanda yayılmaya başlayan baskılar, pek çok kaynağın koruma altına alınması için kullanılmış durumda.
Matbaacılık tarihi incelememizde görsel matbaacılık tarihine de kısaca değinmek gerekir. Görsel baskılar 1400’lü yıllardan sonra yaygınlaşmaya başladı. Bunun için tahta kalıp ile baskı sağlanıyordu. Bir de bakır oyma baskı tekniği mevcuttu. Bu teknik genellikle ince çizgiler sebebiyle harita basımında tercih edilmekteydi. Tahta baskı daha kolay olduğu için genellikle tahta baskıya ağırlık verildi. 16. yüzyılın ilerleyen dönemlerine kadar tahta baskı görsel matbaacılıkta yer aldı.
Avrupa’ya baktığımızda ağaç oyma kumaş baskısının İslam dünyasından buraya yayıldığı belirtiliyor. 15. yüzyıl itibariyle Hollanda, bu işte liderliğe oturan ülkelerden birisi haline geldi. Yani baskı tekniği açısından önemli yeniliklere imza attı. Matbaa, İngiltere’ye ise 1476 yılında ulaştı. 1500 yılında ise İngiltere’de 5 matbaa bulunuyordu. İngiltere, matbaacılıkta ithal ürünlerin kullanılması sebebiyle yerli üretimi desteklemek amacıyla bazı kararlar da almıştı.
Sizlere matbaacılık tarihi başlığından söz ederken Osmanlı dönemini de anlatmak gerekiyor. Osmanlı döneminde ilk matbaa 1493 yılında kullanılmaya başlandı. İspanyol göçmenli iki kardeş tarafından İstanbul’da kurulan matbaa ile beraber ilk kitap 13 Aralık 1493 tarihinde basıldı. İlk matbaanın ardından İstanbul’un yanı sıra Edirne, İzmir ve Selanik illerinde de matbaa çalışmalarına yer verildi. Bu olaylar vasıtasıyla ülkede matbaacılık gelişme gösterdi.
Şunu ifade edelim ki matbaada Türkçe ve Arapça baskı kullanmak o dönemde yasaktı. İlerleyen yıllarda bu baskılara izin verildi. İlk ermeni matbaası 16. yüzyılda kurulurken Rumlar tarafından kurulan ilk matbaa ise 1627 yılında yayın hayatına başladı. İlk Türk matbaası ise 16 Aralık 1727 tarihinde kendine yer verdi.